خبرنگاران سه گام نمادین برجامی دولت بایدن؛ به عمل کار برآید - مجله جهانگیر

به گزارش خبرنگاران، یکی از وعده های انتخاباتی جو بایدن در کارزار رقابت با دونالد ترامپ این بود که به توافق هسته ای ایران بازخواهد گشت چرا که از نظر او، خروج از این توافق باعث شد تا آمریکا بیش از پیش منزوی گردد.

دونالد ترامپ در هجدهم اردیبهشت ماه 1397 به طور رسمی بیان کرد به مشارکت در برجام انتها می دهد، اندکی بعد هم مایک پمپئو وزیر خارجه آمریکا با حضور در بنیاد هریتیج، 12 شرط را برای بازگشت به توافق و لغو تحریم ها بیان کرد.

این موضوع با واکنش های مختلفی روبرو شد، هم پیش از خروج از برجام که رئیس جمهوری فرانسه و صدر اعظم آلمان به واشنگتن آمدند تا ترامپ را از این تصمیم یکجانبه منصرف نمایند و چه پس از آن. هرچند همه اینها با شکست روبرو شد و دولت آمریکا که به موجب قطعنامه 2231 به عنوان یک عضو سازمان ملل متحد متعهد بود، همه حمایت ها را برای اجرای این قطعنامه و برجام مورد تایید آن به کار گیرد، شدیدترین تروریسم مالی را علیه مردم ایران به کار گرفت.

مقامات عالی ایران را با برچسب های مختلف تحریم کرد، فعالیت مالی ایران را زیر ضربه تروریستی مالی قرار داد، بانک مرکزی ایران را بر خلاف مقررات بین المللی تحریم کرد و مانع فروش نفت ایران شد.

ایران یکسال پس از خروج از برجام هیچ اقدام عملی انجام نداد و کوشید به وسیله راهکار های دیپلماسی، برجام را حفظ و از منافع آن بهره مند گردد اما اروپایی ها با وجود تعهداتی که به موجب برجام داشتند و 11 تعهد دیگری که پس از خروج آمریکا دادند، هیچ اقدام ملموسی انجام ندادند و در عمل ایران از منافع مندرج در توافق محروم شده بود.

از این رو، دولت ایران مطابق با ماده 36 برجام به کاهش محدودیت های پذیرفته در این توافق اقدام کرد و آن را در پنج گام، عملی ساخت اما همیشه توضیح داد این گام ها برگشت پذیر است و هرگاه طرف های توافق به طور کامل به تعهداتشان عمل نمایند، آنگاه ایران هم به محدویت های پیشین باز خواهد گشت.

اما دولت وقت آمریکا که تصور می کرد با سیاست موسوم به فشار حداکثری با اعمال شدیدترین تحریم ها می تواند ملتی را به تسلیم وادارد، نقشه های خود را بر باد رفته دید و از اواخر سال 1398 فهمید که به موجب قطعنامه 2231، موعد برداشته شدن یکی از مهم ترین محدودیت های ایران بسیار نزدیک است و قرار است در 27 مهرماه، محدودیت خرید و فروش تسلیحات متعارف ایران به انتها برسد.

بر این اساس، ابتدا در قالب دیدارهای متعدد با سه کشور اروپایی کوشید از ظرفیت آنها برای تمدید این محدودیت استفاده کند اما از آنجا که اروپایی ها به خوبی می دانستند این کار به معنای انتها دادن به برجام است، زیر بار آن نرفتند.

سر انجام، از اردیبهشت ماه 1399، برایان هوک که نماینده ویژه آمریکا در امور ایران بود باب مذاکره مستقیم با اعضای شورای امنیت را برای یافتن راهی به منظور جلوگیری از اتمام این محدودیت، گگردد اما اکثریت مطلق این اعضا به ویژه چهار عضو دائم دیگر که عضو برجام هم هستند، با آن مخالفت کردند.

دولت ترامپ دست از تخریب برجام برنداشت و در حالیکه نامزدهای دموکرات از ضرورت بازگشت به این توافق سخن می گفتند، پیش نویس قطعنامه ای را ارائه داد که 14 صفحه و سخت ترین تحریم تسلیحاتی را بر ایران اعمال می کرد و حتی می توانست به درگیری نظامی منجر گردد؛ این پیش نویس مطرح نشده با شکست روبرو شد.

اما باز هم کارزار ضد ایرانی دولت سابق آمریکا متوقف نشد و قطعنامه ای با چهار بند ارائه داد که تنها خواهان تمدید محدودیت تسلیحاتی ایران می شد. این قطعنامه با 2 رای مخالف چین و روسیه و همچنین 11 رای ممتنع روبرو شد که در عمل نیازی به استناد به وتوی چین و روسیه هم نشد.

با این شکست، مایک پمپئو و دیگر عوامل وی بر این توجیه شدند که آمریکا همچنان در قطعنامه 2231 به عنوان مشارکت نماینده شناخته می گردد و می تواند از فرایندهای مندرج در آن استفاده کند از این رو، در 30 مرداد ماه درخواست داد که مکانیسم ماشه علیه ایران فعال و هفت قطعنامه تحریمی پیشین شورای امنیت که به موجب 2231 انتها یافته بود، بازگردد.

اما این درخواست با اعلام کتبی 14 عضو شورای امنیت مبنی بر بطلان ادعای آمریکا متوقف شد اما دولت ترامپ به طور یکجانبه مدعی شد که مکانیسم ماشه محقق شده است و در اواخر شهریور ماه به طور یکجانبه به سازمان ملل متحد بیان کرد که تحریم های پیشین شورا را اعمال خواهد نمود.

این در حالی بود که شورای امنیت و دبیرخانه سازمان ملل، این ادعا را نپذیرفته بودند و هیچ سازوکاری برای نظارت و اعمال تحریم ها ایجاد نشد و در عمل آمریکا در انزوای مطلق در موضوع ایران نهاده شد. حتی در آخرین کوشش برای تصویب بودجه مربوط به اعمال این تحریم ها در انتها سال 2020 اقدام کرد که باز هم مجمع عمومی سازمان ملل متحد آن را نپذیرفت.

پیشنهاد و سخنرانی مربوطه را ریچارد میلز سرپرست فعلی نمایندگی آمریکا که در آن موقع معاون نمایندگی بود، ارائه و انجام داد و اکنون همین شخص در مقام سرپرست نمایندگی آمریکا در سازمان ملل متحد اما در دولت دیگر آمریکا، روز گذشته در نامه ای به شورای امنیت، حرف خود را در تمامی این موارد پس گرفت.

وی در نامه خود به صراحت اعتراف کرد که هیچ قطعنامه تحریمی شورای امنیت علیه ایران فعال نشده است و به این ترتیب، به دست خود، خط بطلانی بر یکسال کوشش یکجانبه دولت ترامپ علیه ایران کشید.

علاوه بر آن، همین نمایندگی که در سال آخر دولت ترامپ برای اجرای رهنمودهای محافل ضد ایرانی، فشار را به دیپلمات های ایرانی وارد ساخت تا در کار آنها اختلال ایجاد کند، نامه دیگری به ایران نوشت و از برداشته شدن این محدودیت ها اطلاع داد.

اعمال این محدودیت در سال گذشته باعث شد محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه نتواند حتی به عیادت سفیر ایران که در بیمارستان بستری شده بود، برود.

به موجب این محدودیت، دیپلمات های ایرانی و خانواده های آنها حق نداشتند خارج از محدوده سه مایلی معین شده، تردد داشته باشند.

دولت بایدن دلیل لغو این محدودیت را برداشتن موانع غیر ضروری برای دیپلماسی دانست.

اما آیا این اقدام آمریکا به معنای واقعی، گامی در جهت دیپلماسی و بازگشت به برجام است؟

آنچه که معین است ادعای آمریکا برای اعمال مکانیسم ماشه هیچ گاه در مجامع بین المللی پذیرفته نشد و در عمل و نظر بطلان آن اعلام شده بود. از این رو، اقدام آمریکا پیش از آنکه منفعتی برای ایران داشته باشد، بازیابی آبروی رفته آمریکا در سازمان ملل متحد بود.

این اقدام، فضای سیاسی و روانی بهتری برای آمریکا فراهم خواهد ساخت تا بتواند در روبروه با توافق هسته ای ایران، همکاری لازم را با سایر طرف ها داشته باشد تا بتواند برای مهار برنامه هسته ای ایران، از ظرفیت قطعنامه 2231 استفاده کند چرا که در صورت بقای ادعای پیشین آمریکا، قطعنامه 2231 از نظر آن دولت انتها یافته بود.

مقام ارشد دولت آمریکا که روز گذشته در نشست مطبوعاتی با بعضی خبرنگاران به تشریح رویکردشان در قبال ایران پرداخته بود، در این زمینه می گوید: بنابراین، با وارونه سازی این موضع، ما را در صندلی خوبی با متحدان و شرکای خود قرار می دهد و توانایی ما را برای درگیر کردن سایر اعضای شورای امنیت در مورد ایران تقویت می نماید. در قالب 2231 کوشش می کنیم تا دیپلماسی را دنبال کنیم.

وی با بیان اینکه عقل سلیم به ما امکان می دهد از شورای امنیت سازمان ملل برای حل برنامه هسته ای ایران استفاده کنیم، ادامه داد: بنابراین، این اقدام در مورد بازگشت به دیپلماسی است، همچنین اطمینان حاصل خواهیم کرد که می توانیم به طور موثر در سیستم سازمان ملل کار کنیم.

این دیپلمات آمریکایی اضافه نمود: وقتی ما 14 رای مخالف به 1 رای موافق به دست می آوریم، کار کردن در شورای امنیت برای ما بسیار سخت است. این باعث می گردد ما به موقعیتی برگردیم که بتوانیم در آن چارچوب کار کنیم و به ویژه با نزدیکترین متحدان خود در جهت برطرف نگرانی هایمان با ایران همکاری کنیم.

آمریکایی ها همچنین برداشتن محدودیت بیشتر از دیپلمات های ایرانی را هم در شرایطی حرکت در راستا دیپلماسی نامیده اند که هنوز محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران به عنوان عالی ترین مقام دیپلماسی ایران، تحت تحریم است و دولت بایدن حتی به این تحریم هم دست نزده است.

آنچه که از اظهارات مقام های آمریکایی برمی آید، آنها پیش از نشستن با ایران بر میز مذاکره، هیچ اقدام عملی انجام نخواهند داد که این موضوع در یک ماه گذشته به خوبی مشهود است و همه بر این نکته تاکید دارند که در صورت بازگشت ایران به اجرای کامل تعهدات، ما هم به تعهداتمان باز خواهیم گشت.

بر این اساس هم پیشنهاد حضور در نشست غیر رسمی گروه 1+5 و ایران را مطرح کردند تا بدون اینکه به تعهدات خود بازگردند به میز مذاکره بیایند و به این ترتیب گروه پیشین 1+5 را احیا نموده باشند که اکنون به 1+4 تبدیل شده است.

پیشنهادی که در دولت ترامپ هم مطرح شد اما جمهوری اسلامی ایران آن را نپذیرفت و تاکید داشت که تنها با لغو کامل تحریم و بازگشت به نقطه سال 2017 می توان در چنین قالبی گفت وگو انجام داد.

همچنان که انتظار می رفت، این رفتار دولت بایدن که همچنان در حال نقض قطعنامه 2231 و برجام هستند، با واکنش مقامات ایران روبرو شد به گونه ای که محمد جواد ظریف وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران در صحفه توئیتری خود نوشت: ایالات متحده اذعان کرد که ادعاهای پامپئو در مورد قطعنامه 2231 فاقد وجاهت قانونی بوده است. موافقیم.

وی ادامه داد: در انطباق با قطعنامه 2231، ایالات متحده باید بدون قید و شرط و به صورت موثر تمام تحریم های اعمال، بازاعمال و یا تغییر برچسب داده شده توسط ترامپ را لغو کند. سپس ما نیز تمام تدابیر جبرانی خود را بلافاصله به حالت قبل بازمی گردانیم.

ظریف به زبان ساده برای طرف آمریکایی نوشت: تعهد؛اقدام؛ نشست

سعید خطیب زاده سخنگوی وزارت خارجه ایران هم اینگونه به طرف آمریکایی یادآوری کرد که به دلیل خروج آمریکا از برجام، 1+5 وجود ندارد. اکنون تنها ایران و 1+4است.

وی ادامه داد: به یاد بیاورید، ترامپ اتاق [برجام] را ترک و کوشش کرد آن را منفجر کند. حرکات نمادین خوب است اما برای احیای 1+5، آمریکا باید عمل کند و تحریم ها را بردارد. ما نیز پاسخ خواهیم داد.

سخنگوی وزارت خارجه ایران هم تاکید نمود: این ترتیب کلیدی است؛ تعهد؛اقدام؛ نشست.

به این ترتیب، باید منتظر ماند و دید آیا جو بایدن رئیس جمهوری آمریکا در سخنرانی امروز خود در نشست امنیتی مونیخ از گام عملی معنادار آمریکا برای بازگشت به برجام سخن خواهد گفت یا همچنان در راستا دولت گذشته و انجام اقدامات نمادین است.