آیا واکسن کرونا، خاطرات آپارتاید را زنده می نماید؟ - مجله جهانگیر

اخیرا شرکت داروسازی فایزر (آمریکایی) و شرکت بایون تک (آلمانی) اعلام نموده اند که واکسن ویروس کرونایِ آن ها (به طور مشترک در حال فراوری است)، در آزمایشات بالینی، درصد موفقیت بالای 90 درصد را به ثبت رسانده است. این گزارش ها، امید های عمومی در خصوص بازگشت جریان زندگی به دوره قبل از پاندمی ویروس کرونا را به شدت افزایش داده اند.

به گزارش خبرنگاران، این امیدواری ها، شاید مدت زمان زیادی دوام نداشته باشند. موضع گیری اخیر شرکت های مذکور، تا حد زیادی دولت های مختلف در دنیا را نیز با تکاپو واداشت تا نسبت به خرید واکسن از هر یک از این دو شرکت، برنامه ریزی های گسترده ای را انجام دهند و از دیگر رقبای خود عقب نیفتند. بدون تردید، کشور ها و افراد ثروتمند، نخستین دوز های واکسن کرونا را که عملکرد بالایی داشته باشد، در حجم بالا خریداری خواهند کرد.

نهاد موسوم به دسترسیِ دنیای به واکسن ویروس کرونا که توسط سازمان بهداشت دنیای و بعضی نهاد های مرتبط دیگر ایجاد شده، دقیقا با این هدف تاسیس شده که از وقوعِ گزاره مذکور، جلوگیری نماید. این نهاد سعی دارد تا به محض فراوری واکسن ویروس کرونا، آن را به تمامی کشور های دنیا به صورت عادلانه تخصیص دهد و در این جهت به طور خاص، شرایط افراد با ریسک بالا را شدیدا مورد توجه قرار دهد. به بیان دیگر، این نهاد تا حدی برای جلوگیری از هیمنه کشور ها و افراد ثروتمند جهت بهره برداری اختصاصی از واکسن ویروس کرونا (بدون توجه به دیگر جوامع انسانی)، ایجاد شده است.

تا به امروز بیش از 180 کشور در دنیا که حدودا دو سوم جمعیت دنیای را نمایندگی می نمایند، به این نهاد و سازمان بین المللی پیوسته اند. این نهاد دربرگیرنده یِ 94 کشور با درآمدِ بالا است که همگی آن ها مشمول تعهدات حقوقی یکسان شده اند.

تمامی کشور های موجود در لیست نهادِ دسترسیِ دنیای به واکسن ویروس کرونا، امکان دسترسی به واکسن ویروس کرونا را خواهند داشت و به محض کشف واکسن، با پرداخت سهم خود می توانند دوز های این واکسن را در اختیار داشته باشند. 92 کشور با درآمدِ پایین نیز که در نهاد مذکور عضو هستند، دوز های واکسن ویروس کرونا را به صورت رایگان دریافت خواهند کرد.

این نهاد سعی دارد تا واکسن ویروس کرونا را در دو مرحله میان کشور های عضو توزیع کند. در مرحله اول، تمامی کشور های عضو با توجه به جمعیتشان، واکسن ویروس کرونا را دریافت خواهند کرد. ابتدا، واکسن ویروس کرونا به اندازه کافی و متناسب با سه درصد جمعیتِ در خطرِ کشور های عضو تخصیص داده می گردد (نظیر افرادی که از بیماری های خاص رنج می برند و همچنین پرسنل درمانی) و سپس، 20 درصد از هر جامعه که آن ها نیز در خطر هستند (نظیر سالخوردگان)، هدفِ دریافت واکسن ویروس کرونا قرار می گیرند.

در مرحله دوم، واکسن ویروس کرونا با اولویتِ بیشتر به آن دسته از کشور هایی تعلق می گیرد که شیوع ویروس کرونا در آن ها سریع تر و تاسیسات بهداشت و درمان آن ها نیز ضعیف تر هستند. با توجه به محدودیت هایی که در میدان عمل وجود دارند (مثلا واکسن فایزر-بایون تک باید در دو دوز و با فاصله سه هفته تجویز گردد و این شرکت ها حداکثر تا سرانجام سال فقط می توانند 1.35 میلیارد دوز، فراوری واکسن داشته باشند)، چشم انداز اینکه فرآیند توزیع واکسن ویروس کرونا، عادلانه اتفاق بیفتد، چندان روشن نیست.

محدودیت ها و موانع زیادی نیز در فرایند اجرای تعهدات و عملکرد نهادِ دسترسیِ دنیای به واکسن ویروس کرونا وجود دارند. به عنوان مثال، در شرایطی که چین به تازگی به نهاد مذکور پیوسته، آمریکا هنوز به این نهاد نپیوسته است. البته که دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا با شعار معروفش یعنی اول آمریکا/First America، به هیچ عنوان در نپیوستن به این نهاد، دنیا را شگفت زده نکرد.

با این حال، دلایل امیدوار نماینده ای وجود دارند که احتمالا جو بایدن رئیس جمهور منتخب آمریکا، این فرایند را معکوس خواهد نمود. بایدن سعی دارد تا به بسیاری از نهاد ها و توافقات بین المللی که ترامپ از آن ها خروج نموده، بار دیگر بپیوندد. وی حتی یک کارگروه ویژه جهت مقابله موثر با ویروس کرونا، ایجاد نموده است. حتی مسوولان بسیاری از نهاد های دارویی و پزشکی بین المللی نیز با جو بایدن تبادل نظر ها و مذاکراتی داشته اند.

در کنار این موارد، باید توجه داشت که چین نیز به طور شبانه روزی و مستقل، در حال اجرا آزمایشات گسترده جهت معرفی واکسن ساخت خود جهت مقابله با ویروس کرونا است. تا این لحظه حداقل چهار واکسن، سه مرحله آزمایش بالینی را با موفقیت پشت سر گذاشته اند.

اگرچه که هیچ کدام از آن ها تا به امروز نتوانسته اند به طور قطعی، موفقیت آمیز باشند. با این حال، گزارش های فراوانی مبنی بر اینکه دولت چین به طرق مختلف سعی دارد واکسن خود را قبل از واکسن های غربی ارائه کند، منتشر شده است.

با این همه مشکل دیگری نیز وجود دارد: بعضی کشور هایی که عضو نهاد دسترسیِ دنیای به واکسن ویروس کرونا هستند، به طور جداگانه و مستقل نیز سعی دارند تا قرارداد هایی را با شرکت های داروسازی فایزر و بایون تک منعقد نمایند و دوز های ابتدایی واکسن ویروس کرونا را هر چه سریع تر خریداری نمایند. به عنوان مثال، بریتانیا 40 میلیون دوز از واکسن فایزر-بایون تک را خریداری نموده است. دیگر کشور های اروپایی نیز یا قرارداد هایی را در این زمینه منعقد نموده اند و یا در حال مذاکره با شرکت های دارو سازی هستند.

اضافه بر این، اتحادیه اروپا نیز به طور مستقل در حال نهایی کردن قراردادی جهت دریافت دست کم 300 میلیون دوز از واکسن ویروس کرونا است. ایالات متحده آمریکا با جمعیتی بالغ بر 328 میلیون نفر، 100 میلیون دوز از واکسن ویروس کرونا را سفارش داده و در قرارداد خود تاکید نموده که تا 500 میلیون دوز هم بتواند خریداری کند. امری که نشان از تمایل دولت آمریکا جهت استفاده مالی از واکسن ویروس کرونا دارد. برزیل و دیگر کشور های دنیا نیز هرکدام به صورت جداگانه در حال اجرا تبادل نظر و مذاکرات با شرکت های داروسازی جهت دریافت واکسن ویروس کرونا هستند.

پس از اینکه شرکت های فایزر و بایون تک، به طور مشترک از موفقیت بیش از 90 درصدی واکسن ویروس کرونا خبر دادند، آن ها بیش از 80 درصد از دوز های واکسن ویروس کرونا را که که تا سرانجام سال بعدی میلادی می توانستند فراوری نمایند، به دولت هایی فروخته اند که فقط 14 درصد از جمعیت دنیا را در بر می گیرند. به بیان دیگر، اگر واکسن ویروس کرونا توسط فایزر و بایون تک عرضه گردد، اکثریت جمعیت دنیا در وهله نخست به آن دسترسی نخواهند داشت.

به طور کلی، پاندمی ویروس کرونا، تنها در صورتی مهار خواهد شد که این بیماری، در تمامی کشور ها با اعمال سیاست های درست و موثر، کنترل گردد. از این رو، اتخاذ سیاست ها و رویه هایی که خودخواهانه و معطوف به یک کشور باشند، به هیچ عنوان از کارایی لازم برخوردار نیستند.

متاسفانه رقابت سنگینی که در بحث فراوری واکسن ویروس کرونا وجود دارد، دقیقا تایید نماینده گزاره خودخواهی کشور ها است. امری که می تواند تبعات خسارت باری را به دنبال داشته باشد. اگر این فرایند تغییر نکند، آپارتاید دنیای این بار در حوزه بهداشت و سلامت خود را نشان خواهد داد و بی عدالتی در دنیا را بیش از پیش، تشدید خواهد نمود. از سویی، متاسفانه باید گفت که پاندمی ویروس کرونا نیز همچنان با ما خواهد ماند. نتیجه این رویکرد این خواهد شد که ما مسائل جدیدی را به مسئله ای که هنوز حل ننموده ایم، خواهیم اضافه نمود.

*جایاتی گاش، وی دبیر اجرایی اتحادیه توسعه مالی بین المللی است.