مسجد کبود تبریز؛ اوج شکوه معماری در شهری ترک زبان - مجله جهانگیر

جهت دریافت خدمات پتینه کاری ساختمان با گروه ساختمانی آبان در ارتباط باشید. هر گونه خدمات رنگ آمیزی با تکنیک های مدرن پتینه کاری را به ما بسپارید.

تاریخچه مختصری از مسجد دنیاشاه

گوی مسجد که در زبان ترکی در واقع همان مسجد دنیاشاه تبریز بحساب آورده می گردد، یکی از ارزشمندترین بناهای تاریخی ایران در دنیا محسوب می گردد که به دلیل تزیین ظاهری نمای کلی مسجد با کاشی های فیروزه ای و لاجوردی به مسجد فیروزه دنیا اسلام مشهور شد. طبق آنچه بر روی کتیبه نصب شده در بالای درب ورودی این بنای تاریخی حک شد، زمان تاسیس این مسجد مربوط به سال 870 می گردد که البته با توجه به اظهارات جمع زیادی از مورخان و باستان شناسان این تاریخ رسمی و قطعی تاسیس مسجد نیست و در اصل در سال 870 هجری قمری پروسه کاشیکاری دیوارهای مسجد انتها یافت. به هر حال مسجد مظفریه در سده نهم و در دوران حکومت سلسله قراقویونلو در شهر تبریز ساخته شد و از همان ابتدا با هنر کاشیکاری اصیل ایرانی و خطوط نسخ و نستعلیق به بهترین وجه ممکن مزین گشت. مسجد کبود تبریز در سال 1158 شمسی به دلیل وقوع یک زمین لرزه شدید دچار ویرانی های بسکمک در بخش های مختلف خود شد تا جاییکه گنبدهای این شاهکار معماری مسلمانان ایرانی بطور کامل فرو ریختند و نابود شدند. مسجد آبی تبریز تا مدت زمان زیادی به حالت مخروبه و آسیب دیده باقی ماند تا اینکه با روی کار آمدن خاندان پهلوی، در سال 1318 شمسی عملیات بازسازی و ترمیم بخش های آسیب دیده مسجد کبود شهر تبریز آغاز شد و نهایتا در سال 1355 خورشیدی نیز عملیات عمرانی و ساختمانی این بنای مذهبی به انتها رسید. شایان ذکر است مسئول بازسازی گنبد این مسجد، مرحوم استاد رضا معماران بود و آنطور که تعیین است همچنان ترمیم و بازسازی دیوارهای مسجد کبود تبریز با هنر کاشیکاری ایرانی ادامه دارد.

کمی با معماری خارق العاده مسجد آبی تبریز

شاید کمتر گردشگر و توریستی را بتوان در دنیا پیدا کرد که حتی با دیدن تصاویر انگشت شماری از مسجد دنیاشاه تبریز، زبان به تحسین و بیان الگوهای زیبایی موجود در نماهای مختلف خارجی و داخلی این بنای مهم تاریخی ایران باز نکند! واقعیتش را بخواهید مسجد آبی تبریز از معماری متفاوتی نسبت به دیگر مساجد و امکان مذهبی کشورمان برخوردار بوده و بی اغراق یک استثنا در بین بناهای مذهبی دنیا اسلام بشمار می رود و سازندگان این مسجد توانسته اند از ترکیب رویایی آجر با کاشی های معرق کاری شده یک سازه بی بدیل را در عصر حکومت قراقویونلوها ایجاد کنند که البته مسجد دنیاشاه اکنون تنها بازمانده بناهای ساخته شده از این عصر حکومتی نیز بحساب می آید. بر سردرب مسجد دنیاشاه اطلاعات مفید زیادی نقش بسته که می توانند برای اهل تاریخ و گردشگران علاقمند به بازدید از جاذبه های تاریخی بسیار حائز اهمیت باشند؛ مثلا در این کتیبه نام نعمت الله ابن محمد البواب به چشم می خورد که از زمره هنرمندان خوش ذوق تبریزی بوده و بیشتر خطاطی های موجود بر در و دیوارهای مسجد کبود تبریز را انجام داد. از دیگر نام های نقش بسته در کتیبه ورودی این مسجد تاریخی بایستی به نام دنیاشاه اشاره نماییم که گویی این بنا را به عنوان یکی از مهمترین یادبودهای خود برای دیگر نسل های ایرانیان باقی گذاشت. سوره فتح تمام پیرامون شبستان این مسجد را بصورت برجسته فرا گرفته و زینت خاصی را به آن اعطا نموده است. از جمله اعجازات معماری به کار رفته در احداث مسجد آبی تبریز بایستی به سبک و سیاق در نظر دریافت تمامی بخش های این بنای تاریخی در ایران اشاره کنیم که با در نظر دریافت اقلیم سرد و خشک شهر تبریز این امکان را برای تمام اهالی این خطه دوست داشتنی فراهم نموده تا بتوانند در تمام طول سال از بخش های گوناگون مسجد دنیاشاه استفاده کنند. جالب است بدانید بنایی که امروز شما گردشگران می توانید از آن بازدید کنید، در روزگاران پیشین جزیی از مجموعه عمارت مظفریه بوده که متشکل از صحن و کتابخانه، محل سکونت شاه قراقویونلوها و همچنین این مسجد تاریخی و زیبای ایرانی بوده بوده و اکنون دیگر هیچ خبری از مابقی آثار این مجموعه در شهر تبریز وجود ندارد. نکته مهم دیگر در مورد معماری به کار رفته در ساخت مسجد دنیاشاه تبریز استفاده از مصالح آجری در آن است که بواسطه این مصالح آجری تمام قسمت های اعظم مسجد اعمم از صحن، شبستان و همچنین گنبد این بنا در گذشته ساخته شد. صحن مسجد آبی تبریز به شکل مربعی در نظر گرفته شده و این قسمت از بنا توسط چهار ستون با فاصله حدودا 12 متری از همدیگر ساخته شده و درست در قسمت جلوی صحن نیز ساختمان اصلی مسجد با یک گنبد در بالای آن احداث گشت. آنطور که مورخان و باستان شناسان در مورد این مسجد اذعان نموده اند، کف این بنا تمام با کاشی های زیبا و براقی پوشانده شده و در داخل سرداب این بنا نیز تعدادی قبر که البته در حال حاضر خالی هستند به چشم می خورند که گویی دو تا از آنان متعلق به دنیاشاه و همسرش بوده و تنها چیزی هم که باعث متفاوت جلوه کردن مسجد دنیاشاه تبریز نسبت به دیگر مساجد مذهبی دنیا اسلام می گردد، همین معماری خاص و منحصر به فرد آن است. با این اوصاف باید بپذیریم که مسجد کبود تبریز در حقیقت تنها به عنوان یک مکان مذهبی مورد استفاه قرار نمی گرفت و از آن تحت عنوان یک کاربری دیگر همچون بقعه یا مقبره نیز استفاده می شد. بخش مقبره های مسجد آبی تبریز درست در ضلع جنوبی آن استقرار یافته و می توان گفت این قبرها اختصاص به دنیاشاه قراقویونلو و دیگر اعضای خانواده وی دارند تا جایی که تاورنیه سیاحی که در دوران حکومت صفویان از این بنا بازدید بعمل آورد، بخش مربوط به مقبره های موجود در سردابه مسجد را زیبا با گنبدی کوچک توصیف نموده و از سنگ مرمر سفیدی که در این قسمت وجود داشته نیز یاد نموده است. متاسفانه، به دلیل عدم وجود منابع موثق در تشخیص فرم گبندهای مسجد دنیاشاه تبریز نمی توان توصیف درستی از آن داشت. منتها با این حال شاید کروکی شاردن فرانسوی و همچنین نقاشی مینیاتوری مطراقچی بتوانند در درک بهتری از فرم کلی گنبدهای این مسجد ما را کمک کنند. گردشگران و علاقمندان به بناهای تاریخی توجه داشته باشید در حال حاضر هر چیزی که از مسجد آبی تبریز در جلوی دیدگان شما قرار گرفته، در حقیقت نوعی بازسازی ظرافتمندانه و هوشمندانه ای است که در طی تمامی این سال ها بر روی اقصی نقاط مسجد دنیاشاه انجام گرفت و قدری از اصالت و گذشته پر فراز و نشیب این بنا فاصله دارد.