درمان هلندی اقتصاد - مجله جهانگیر

در سفر با تور هلند از کشور گلهای لاله دیدن کنید.

به گزارش گروه رسانه های خبرنگاران، کشور هلند در سال 2018 میلادی درحالی با صادرات بیش از 90 میلیارد دلاری خود در کنار کشور آمریکا دومین صادرنماینده محصولات بخش کشاورزی و غذاست که کل صادرات ایران در این بخش طی سال های اخیر به طور میانگین سالانه 6 میلیارد دلار بوده است.برای درک اهمیت حجم عظیم فراوریات و صادرات بخش کشاورزی هلند فقط کافی است این چند مورد آمار را مقایسه کنیم: 1- کل مساحت هلند 41 هزار کیلومتر مربع یا 4 هزار کیلومتر مربع بیشتر از مساحت 37 هزار کیلومتری دو استان شمالی ایران یعنی گیلان و مازندران است. 2- درحالی که در مساحت 41 هزار کیلومتر مربعی هلند 17 میلیون و 181 هزار نفر زندگی می نمایند اما استان های شمالی ایران حدود 5.8 میلیون نفر (2.5 میلیون نفر در گیلان و 3.3 میلیون نفر در مازندران) جمعیت را در خود جای داده اند. 3- جمعیت شاغل در بخش کشاورزی در استان های گیلان و مازندران حدود 454 هزار نفر یا معادل 8 درصد از جمعیت این استان هاست و در کشور هلند نیروی کار بخش کشاورزی معادل 213 هزار نفر یا معادل 1.2 درصد از جمعیت کل کشور بوده است. 4- مقایسه مقدار متوسط بارندگی در استان های گیلان و مازندران در دوره درازمدت 30 ساله نشان می دهد میانگین آن معادل 831 میلیمتر و در هلند در مدت مشابه برابر 810 میلیمتر بوده است. در همین زمینه میانگین درجه حرارت در دوره بلندمدت سالیانه استان های گیلان و مازندران معادل 16.5درجه سانتیگراد و این شاخص در کشور هلند معادل 16 درجه سانتیگراد است. میانگین شاخص رطوبت نسبی در استان های گیلان و مازندران معادل 72 درصد و در کشور هلند در حدود 80 درصد اندازه گیری شده است. در شاخص سطح اراضی آنالیز ها نشان می دهد مجموع اراضی کشاورزی، جنگل ها و مراتع دو استان شمالی ایران حدود 3.3 میلیون هکتار و این میزان در هلند 3.2 میلیون هکتار است.بر این اساس با توجه به آمار ارائه شده و آنالیز های انجام گرفته می توان گفت شرایط دو استان شمالی ایران تقریبا از منظر شرایط محیطی و آب وهوایی مشابهت بسیار زیادی به یکدیگر دارند، اما نکته قابل تامل که در این گزارش براساس استنادات آماری به آن پرداخته شده، سطح بالای بهره وری فراوری در کشور هلند در مقایسه با استان های شمالی و حتی کل کشورمان است، به طوری که آنالیز های آماری نشان می دهد عملکرد فراوری در هلند 2 تا 4 برابر بهتر و بیشتر از استان های شمالی ایران است. حال سوال این است که چرا این شباهت ها در طبیعت و جغرافیا دو نوع عملکرد متفاوت از خود به جای گذاشته است.نتایج آنالیز ها نشان می دهد دو سطح متفاوت عملکرد در استان های شمالی ایران و هلند ناشی از تمرکز روی تجارت محصولات با ارزش افزوده مالی بالا، استفاده از برنامه اصلاح نژاد مناسب، استفاده از برنامه فراوری منطبق با شرایط، تمرکز روی تحقیق و توسعه (R&D) ، توانایی بالای حمل ونقل محصولات، دسترسی مناسب به بازارهای هدف، ایجاد زنجیره تامین مناسب، توجه به صنایع تبدیلی و صنایع کارخانه ای، اهمیت دادن به فعالیت های ترویجی در هلند و در مقابل، بی برنامگی بخش فراوریات کشاورزی در ایران است. درنهایت ازآنجایی که بخش کشاورزی در ایران کمترین آسیب را از تحریم ها می بیند، به نظر می رسد اگر اراده ای در دولت برای توسعه این بخش وجود داشته باشد، می توان با ارتقای عوامل فراوری، فعالیت های ترویجی و... به راحتی سطح فراوری فعلی را تا سه برابر شرایط فعلی ارتقا داد؛ چراکه توجه داشته باشیم آنالیز ها نشان می دهد عملکرد فراوری کشاورزان نمونه در ایران 3 تا 4 برابر بهتر و بالاتر از سایر کشاورزان کشور است .

صادرات کشاورزی هلند 14 برابر ایران

براساس آمارهای وزارت کشاورزی هلند، صادرات بخش کشاورزی این کشور در سال 2008 حدود 65 میلیارد یورو بوده که این میزان تا سال 2011 به 73.7 میلیارد یورو، تا سال 2015 به 81.4 میلیارد یورو، تا سال 2017 به 90.1 میلیارد یورو و در سال 2018 نیز به 90 میلیارد و 300 میلیون یورو رسیده است. همچنین میزان واردات بخش کشاورزی این کشور از 41.6 میلیارد یورو در سال 2008 تا سال 2017 به 61.1 میلیارد یورو و در سال 2018 نیز 61.4 میلیارد یورو بوده است. بر این اساس تراز تجاری بخش کشاورزی و غذای هلند نیز از 23.6 میلیارد یورو در سال 2008 به 28.9 میلیارد یورو در سال 2017 و به 28.8 میلیارد یورو در سال 2019 رسیده است.اما اگر مقایسه ساده بین اعداد و ارقام بخش کشاورزی هلند و ایران داشته باشیم به نکات جالب توجهی پی خواهیم برد. ازجمله اینکه براساس آمارهای وزارت جهاد کشاورزی میزان صادرات ایران از 4.9 میلیارد دلار در سال 92 به 6.8 میلیارد دلار در سال 93، به 5.5 میلیارد دلار در سال 94، به 5.7 میلیارد دلار در سال 95، به 6.6 میلیارد دلار در سال 96، به 6.47 میلیارد دلار در سال 97 و به4.1 میلیارد دلار نیز در 9 ماهه سال 98 رسیده است. البته ممکن است این مساله مطرح گردد که با توجه به اینکه جمعیت ایران 83 میلیون و جمعیت هلند حدود 17میلیون و 181 هزار نفر است، بخشی از فراوریات کشاورزی و غذای ایران صرف مصرف داخلی می گردد که هلند این مقدار را می تواند صادر کند اما با توجه به اینکه مساحت و شرایط اقلیمی، زمین شناسی و جغرافیایی هلند شباهت زیادی به دو استان شمالی کشور دارد، شرایط تجارت بخش کشاورزی هلند با استان های مذکور مقایسه می گردد که آمار قابل استنادی در این زمینه وجود ندارد و فقط در سال 1395 کل صادرات استان مازندران در سالنامه آماری این استان حدود 380 میلیون دلار ذکر شده است .

صادرات سبزیجات هلندبرابر کل صادرات کشاورزی ایران

براساس آمارهای وزارت کشاورزی هلند، از صادرات 9090.3.3 میلیارد یوروی بخش کشاورزی این کشور در سال 2018، حدود 47.6 میلیارد یورو آن مربوط به 6 قلم از کالاها شامل حدود 9.2 میلیارد یورو آن مربوط به صادرات گل و گیاهان زینتی، 9.2 میلیارد یورو مربوط به ماشین آلات و کودهای کشاورزی، 8.5 میلیارد یورو مربوط به لبنیات و تخم مرغ،8.1 میلیارد یورو مربوط به گوشت، 6.6 میلیارد یورو مربوط به سبزیجات و 6 میلیارد یورو آن نیز مربوط به صادرات میوه است.اما در کنار حجم قابل توجه ارزش ارزی اقلام صادراتی هلند، اقلام عمده صادراتی ایران نیز بسیار جالب توجه هستند، به طوری که از صادرات 4 میلیارد و 95 میلیون دلار بخش غذا و کشاورزی ایران در 9 ماهه امسال، به لحاظ ارزش پنج قلم کالاهای عمده بخش کشاورزی ایران در 9 ماهه امسال پسته و مغزپسته تازه یا خشک با 585 میلیون دلار، گوجه فرنگی با 184 میلیون دلار، سیب تازه با 181 میلیون دلار، هندوانه با 177 میلیون دلار و رب گوجه فرنگی نیز با 118 میلیون دلار به ترتیب در رتبه های اول تا پنجم با بیشترین ارزش صادراتی قرار دارند. به لحاظ وزنی نیز، هندوانه با 726هزار تن در رتبه اول، گوجه فرنگی با 415 هزار تن در رتبه دوم، پیاز و موسیر با 312هزار تن در رتبه سوم، سیب زمینی با 309 هزار تن در رتبه چهارم و سیب با 301 هزار تن در رتبه پنجم قرار دارند .

هلندی ها چگونه 90 میلیارد یورو صادرات کشاورزی دارند؟

کشاورزی در هلند از دیرباز به عنوان بخش اصلی فعالیت مالی نقش ایفا نموده، به طوری که این کشور پس از آمریکا در رده دوم صادرنمایندگان محصولات کشاورزی است. هرچند استان های گیلان و مازندران از لحاظ اقلیمی دارای شرایط یکسان و در بعضی شاخص ها دارای شرایط بهتری نسبت به کشور هلند هستند، به عنوان مثال بخش عمده ای از مساحت کشور هلند با توجه به کمتر بودن ارتفاع این کشور نسبت به سطح دریا دچار شوری بوده و چندان حاصلخیز نیست، درحالی که در دو استان شمالی کشور امکان دسترسی به زمین های حاصلخیز در دشت های وسیع با خاک مناسب بیشتر است؛ همچنین دسترسی به منابع انرژی ارزان ازجمله دیگر موارد فزونی دو استان شمالی ایران نسبت به کشور هلند است؛ با این حال عملکرد بخش کشاورزی دو استان گیلان و مازندران ایرانی با کشور هلند به هیچ وجه قابل مقایسه نیست. طبق مطالعاتی که در این زمینه صورت گرفته، نتایج تحقیقات نشان می دهد تفاوت عملکردی بخش کشاورزی هلند با دو استان شمالی ایران و در مقایسه بزرگ تر با کشاورزی ایران عمدتا به دلایل زیر است .

همسایه ها؛ خریدار اصلی فراوریات هلند

هرکدام از ما شهروندان ایرانی در فصل برداشت محصولات کشاورزی که در نقاط مختلف جغرافیایی کشور هم متفاوت است، به کرات تصاویر و فیلم هایی از دور ریختن میوه و سبزیجات به دلیل نبود بازار مصرف توسط کشاورزان ایرانی مشاهده نموده ایم. اما برخلاف کشاورزی بدون برنامه در ایران، کشاورزان هلندی به خاطر وجود بندر آمستردام که بزرگ ترین بندر اروپاست، به سرعت محصولات فراوریی خود را به دست مصرف نمایندگان در کشور همسایه می رسانند، به طوری که از 90.3 میلیارد یورو صادرات بخش کشاورزی هلند در سال 2018، حدود 46 درصد یا معادل 41.5 میلیارد یورو آن به سه کشور همسایه هلند یعنی آلمان، بلژیک و انگلستان (حدود 22.8میلیارد یورو آن به آلمان و 10.2 میلیارد یورو آن به بلژیک و 8.5 میلیارد یورو نیز به انگلستان) صادر شده است. پس از این سه کشور، اقلام کشاورزی هلند حدود 7.7 میلیارد یورو به فرانسه، 3.4 میلیارد یورو به ایتالیا، 2.6 میلیارد یورو به اسپانیا، 2.5 میلیارد یورو به آمریکا، 2.4 میلیارد یورو به چین، 2.4 میلیارد یورو به لهستان و نزدیک به 2 میلیارد یورو نیز به سوئد صادر شده است .

بازدهی فراوری محصولات باغی هلند 2 تا 3 برابر استان های شمالی

در بخش فراوریات باغی نیز آمارهای گزارش سال 1397 وزارت جهادکشاورزی برای دو استان شمالی و گزارش مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق بازرگانی ایران برای آنالیز شرایط هلند نشان می دهد در این بخش نیز عملکرد فراوری در واحد سطح از فزونی کامل بهره وری کشاورزی هلندی ها نسبت به دو استان شمالی ایران برخوردار است، به طوری که مقایسه عملکرد فراوری محصولاتی همچون سیب، انگور، گلابی، آلو و توت فرنگی گلخانه ای هلند با دو استان شمالی ایران نشان می دهد عملکرد فراوری در واحد سطح در این کشور بین دو تا سه برابر بهتر از دو استان شمالی ایران است .

فراوری محصولات دامی هلند9 تا 22 برابر دو استان شمالی

در بخش محصولات دام، طیور و آبزیان مقایسه میزان فراوریات دو استان شمالی ایران و کشور هلند نتایج جالب توجهی دارد، چراکه جز بخش آبزیان، در همه بخش های میزان فراوری استان های شمالی ایران بسیار کمتر از فراوریات هلند است. در همین زمینه طبق گزارش سال 1397 وزارت جهاد کشاورزی از بخش فراوریات دام، طیور و آبزیان و همچنین گزارش مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق بازرگانی ایران، در استان گیلان و مازندران سالانه درحالی به ترتیب 17.5 هزار تن و 13.7 هزار تن تخم مرغ فراوری می گردد که این میزان در هلند 692 هزار تن است. فراوری گوشت قرمز در دو استان شمالی ایرانی درحالی به ترتیب 24 و 46 هزار تن در گیلان و مازندران است که این میزان 688 هزار تن در هلند است. فراوری گوشت مرغ درحالی در استان گیلان 192 و در استان مازندران 264 هزار تن است که این میزان در هلند سالانه یک میلیون و 747 هزار تن است. در دو استان شمالی کشور درحالی به ترتیب 181 و 493 هزار تن شیر گاو در گیلان و مازندران فراوری می گردد که این میزان در هلند 11 میلیون و 641 هزار تن است. در بخش صید و آبزی پروری در دو استان شمالی ایران در مجموع 111 هزار تن فراوری وجود دارد که این میزان در هلند نزدیک به 44 هزار تن است. به عبارت دیگر درحالی مجموع فراوری تخم مرغ دو استان شمالی ایران سالانه 31 هزار تن است که این میزان در هلند 692 هزار تن (22 برابر) است. درحالی فراوری گوشت قرمز در دو استان شمالی نزدیک به 71 هزار تن است که این میزان در هلند 688 هزار تن (10 برابر)، درحالی فراوری گوشت مرغ در دو استان شمالی 456 هزار تن است که این میزان در هلند یک میلیون و 747 هزار تن (4 برابر)، درحالی فراوری شیر گاو در دو استان شمالی ایران 674 هزار تن است که این میزان در هلند 11 میلیون و 641 هزار تن (17 برابر) و درحالی فراوری صید و آبزی دو استان شمالی 111 هزار تن است که این میزان در هلند نزدیک به 44 هزار تن است .

بازدهی فراوری محصولات زراعی هلند 3 تا 4 برابر استان های شمالی

بخش فراوریات زراعی به جهت وجود محصولات استراتژیکی همچون گندم، جو و خوراک دام و طیور بسیار مهم است. در این زمینه آنالیز ها نشان می دهد به جز گندم، سالانه مقادیر قابل توجهی جو و خوراک دام و طیور همچون ذرت و کلزا وارد کشور می گردد و در بخش واردات نیز خوراک دام طیور جزء اقلام عمده وارداتی ایران بوده و البته که ارز دولتی نیز برای واردات آنها تعلق می گیرد. در این زمینه نیز برای مقایسه عملکرد محصولات مشترک زراعی در دو استان شمالی ایران و کشور هلند از آمارهای گزارش سال 1397 وزارت جهاد کشاورزی برای دو استان شمالی و گزارش مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق بازرگانی ایران برای آنالیز شرایط هلند بهره گرفته شده است.در این بخش به جای مقادیر فراوری، بهترین شاخص برای سنجش میزان فراوریات، شاخص عملکرد فراوری در واحد سطح است که هم سطح فناوری و دانش و هم سطح بهره وری را بیان می نماید. شاخص عملکرد فراوری به جای توجه به میزان سطح، نتیجه تقسیم ارقام میزان فراوری (تن) بر سطح زیر کشت (هکتار) است و هرچه این میزان بالا باشد، نشان دهنده سطح بالای تکنولوژی و بهره وری عوامل فراوری است. در این زمینه طبق داده هایی که در جدول آمده، در بخش فراوری گندم عملکرد فراوری این محصول در هر هکتار برای استان گیلان یک تن، برای مازندران سه تن و برای هلند 9 تن است. یعنی در بخش فراوری گندم هر هلندی سه برابر کشاورزی مازندرانی و 9 برابر کشاورزی گیلانی در واحد سطح گندم فراوری می نماید.در بخش فراوری جو، عملکرد استان های شمالی 1.7 تن در هکتار برای گیلان و 1.8 تن در هکتار نیز برای مازندران و 6 تن در هکتار برای هلند است. در اینجا کشاورزی هلندی در یک واحد سطح 3.3 برابر کشاورزی گیلانی و مازندرانی برداشت محصول دارد. همان طور که ارقام و اعداد جدول نشان می دهد، در بخش فراوری ذرت دانه ای، لوبیا، کلزا، سیب زمینی، گوجه فرنگی گلخانه ای، خیار گلخانه و هندوانه نیز میزان فراوری هلندی ها در واحد سطح بین سه تا چهار برابر فراوری یا برداشت کشاورزان دو استان شمالی ایران است .

هزینه میلیاردی هلند برای R&D

یکی از مزیت های فزونی بخش عملکرد بخش کشاورزی هلند نسبت به کشاورزی در ایران، اهمیت و صندلی تحقیق و توسعه در فرآیند فراوریات کشاورزی است. تحقیق و توسعه یا R&D (Research and Development) عبارت است از کشف دانش جدید درباره محصولات، فرآیندها و خدمات و به کارگیری دانش برای ایجاد محصولات جدید و توسعه یافته است که به وسیله تغذیه تکنولوژیکی، شرکت یا سازمان یا یک مجموعه در رقابت با سایر فراورینمایندگان فزونی می بخشد. اما R&D در بخش کشاورزی نیز موجب فراوری محصول یا محصولات جدید و ارتقای کیفیت، فراوری دانش نوین به منظور توسعه محصولات و بهینه سازی فرآیندها، بازدهی سریع سود، بهبود سریع عملنمودها، کشف و درک فرصت ها و نیازهای بازار، پاسخ به نیازها و خواسته های مصرف­ نمایندگان، ارتقای بازدهی فعالیت­ نیروی انسانی، افزایش نیروی رقابتی در عرصه­ های داخلی و خارجی و حضور فعال در بازارهای جهانی، ارتقای میزان خوداتکایی، تحقیقات در راستای کاهش ضایعات فراوریی و یافتن راهکارهای هوشمندانه برای کاهش هزینه فراوری و نهایتا باعث افزایش درآمد افراد نیز می­ گردد.اگر به آمارهای زیر دقت کنیم، به خوبی به اهمیت هزینه کرد دولت هلند در R&D بخش کشاورزی پی خواهیم برد. براساس آمارهایی که از قانون بودجه هلند استخراج شده، بودجه R&D بخش کشاورزی این کشور از حدود 109 میلیون دلار در سال 1960 میلادی به 208 میلیون دلار در سال 1970، به 483 میلیون دلار در سال 2000، به 649 میلیون دلار در سال 2011، به 728 میلیون دلار در سال 2014 و به 864 میلیون دلار در سال 2016 رسیده است. در کنار دولت، طبق آمارهای ارائه شده از سوی وزارت کشاورزی هلند، شرکت های تجاری و هلدینگ های عظیم بخش خصوصی این کشور نیز ارقام قابل توجهی در حوزه R&D هزینه می نمایند که این میزان برای بیش از 10 کارمند در سال 2018 نزدیک به یک میلیارد یورو بوده است.اما نتایج این هزینه کرد در R&D را می توان در عملکرد فراوری به خوبی مشاهده کرد، به طوری که براساس مطالعه ای که در مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق بازرگانی ایران صورت گرفته، درآمد صادراتی هر هکتار سطح زیر کشت در گیلان و مازندران درحالی 950 و 285 دلار است که این میزان در هلند نزدیک به 20 هزار دلار یا بیش از 16 برابر میانگین دو استان شمالی ایران است .

صنایع تبدیلی نجات بخش کشاورزی هلند

فرآوری محصولات کشاورزی و ایجاد صنایع تبدیلی و تکمیلی از جمله اولویت های کشور هلند به منظور توسعه فعالیت کشاورزی بوده و از سالیان دور کوشش هایی برای سرمایه گذاری در این بخش نموده اند، به طوری که در حال حاضر حدود 34 درصد از ارزش فراوری بخش کشاورزی ناشی از فرآوری محصولات خام وارداتی است. با وجود اهمیت فراوان صنایع تبدیلی و تکمیلی در رشد و بهبود درآمد بخش کشاورزی می توان اعلام کرد که نه تنها در استان گیلان و مازندران بلکه در کل کشور نیز برنامه و سرمایه گذاری مناسبی برای فرآوری محصولات کشاورزی انجام نگرفته است، چراکه درحالی 17 تا 18 درصد از شاغلان کشور در بخش فراوریات بخش کشاورزی مشغول فعالیت هستند که ارزش افزوده این بخش کمتر از 10درصد در کل فراوری کشور است. همچنین درحالی 18درصد از شاغلان کشور در بخش کشاورزی مشغول فعالیت هستند که این میزان در کشور هلند کمتر از 10درصد شاغلان است، بنابراین در هلند درحالی شاغلان زیادی در بخش فراوریات کارخانه ای و صنایع تکمیلی بخش کشاورزی مشغول فعالیت هستند که این شرایط در ایران برعکس بوده و تعداد زیادی از کشاورزان در فصل فراوری با بیکاری پنهان مواجهند و در فصول دیگر عملا مجبورند به مشاغل کاذب روی بیاورند .

منبع:فرهیختگان