مروری بر کتاب اهلِ هوا نوشته غلامحسین ساعدی ، روایت کسانی که گرفتار جن و پری شدند - مجله جهانگیر

جهت دریافت مشاوره خدمات تعرفه طراحی بروشور از بهترین و مجربترین طراحان کشور همراه ما باشید. از طراحی تا چاپ بروشور های تبلیغاتی حرفه ای را با بهترین قیمت از ما بخواهید.

به گزارش خبرنگار خبرنگاران، بر اساس باورهای قدیمی ساحل نشینان جنوب ایران، پری ها، دیوها و ارواح نیک و بد، همه باد یا خیال یا هوا هستند. این بادها در سر آدمیان رخنه می نمایند و او را مرکَب خود می سازند. اگر کسی گرفتار یکی از این بادها شود و بتواند از چنگ آن جان سالم به در ببرد، آن وقت به جرگه اهل هوا درمی آید.

غلامحسین ساعدی، اهل تبریز بود و پس از 7 سال زندگی در پاریس، بر اثر خونریزی داخلی درگذشت و در آرامگاه پرلاشز به خاک سپرده شد. ساعدی را بیشتر با داستان ها و نمایشنامه هایش به خاطر می آورند. به خصوص مجموعه داستان عزاداران بیل که بر اساس یکی از داستان های آن، فیلم نامه گاو را نوشت و داریوش مهرجویی هم آن را کارگردانی کرد. اما ساعدی در کنار آثاری چون شب نشینی باشکوه، آشفته حالان بیداربخت، گور و گهواره، واهمه های بی نام و نشان، چوب به دست های ورزیل، ما نمی شنویم، پرواربندان و آی باکلاه آی بی کلاه، سه تک نگاری هم دارد که در سال های دهه چهل شمسی زیر نظر موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران و جلال آل احمد انجام داده است.

• عزت الله انتظامی | بازخوانی یک گفت وگو درباره فیلم گاو
• سه کتاب غلامحسین ساعدی مجوز نشر گرفت
• غلامحسین ساعدی به تئاتر ایران بر می شود

خیاو یا مشکین شهر، ایلخچی و اهل هوا مونوگرافی های ساعدی، هر کدام آنالیز و مروری بر زندگی اهالی ایران و هر کدام درباره مردم محلی یک ناحیه است. اهل هوا در این بین به دلیل موضوعش، بیشتر از دو اثر دیگر شناخته شده است. در مقدمه ای که جمشید بهنام، جامعه شناس و از نویسندگان تاریخ ایران کمبریج بر این کتاب نوشته، اهل هوا به عنوان مقدمه ای بر سلسله تحقیقاتی معرفی شده است که باید درباره آداب و رسوم پیچیده و شگفتی انجام گیرد که در گوشه و کنار ایران پراکنده است. بهنام این کتاب را مجموعه ای از یادداشت های مسافری دقیق و کنجکاو می داند که بر اساس مشاهدات مستقیم نوشته شده است.

اهل هوا، به باورهای اهالی مناطق میناب و جزیره لارک و هنگام و در حالت کلی ساحل نشینان جنوب درباره انواع بادهایی می پردازد که آدمی را بیمار می نمایند و برای رام کردنشان، باید مراسم به خصوصی برگزار شود. مراسمی که اصطلاحا به آن بازی می گویند. هر چند شاید امروز برای سراغ دریافت از باورهای این چنینی، نسبت به 50 سال پیش و زمانی که ساعدی به جنوب سفر کرد، احتیاج به جست وجوی بیشتری است، اما هنوز هم می توان رد این باورها را در جزیره ها و سواحل مشاهده کرد.

• آشنایی با جزایر ایرانی خلیج فارس

کتاب با بخشی تحت عنوان یادداشت های پراکنده درباره ساحل نشینان جنوب شروع می شود. در این قسمت، ساعدی توضیح داده است که زندگی اهالی آن حوالی، چطور با دریا و ماهی گیری گره خورده و صیادی کشتی های خارجی، چطور دریا را خسیس و دست مردم را تنگ تر نموده است. ساعدی در این بخش نوشته است که ساحل نشینان، هر کدام وسیله ای برای سفر در دریا دست و پا می نمایند و هر که مجهزتر باشد، می توان دورتر سفر کند و با نقل و انتقال کالا، امورات بگذراند. در اثر همین سفرها و هم نشینی با مرزشینان خاک های دیگر از جمله کشورهای آفریقایی و هند، از فرهنگشان نیز تاثیر پذیرفته اند. بنا بر یادداشت های ساعدی، فرهنگ نواحی ساحلی جنوب، مخلوطی از آداب و سنن و باورهای عربی، هندی، سواحلی و ایرانی است.

بخش های بعدی این کتاب، درباره اهل هوا و انوع بادها است و در این میان، یادداشت هایی درباره بادهای مشهور که افراد بیشتر به آن ها مبتلا می شوند و بعد چند توضیح حال از اهل هوا و در آخر سازها و اصطلاحات اهل هوا. بر اساس این کتاب، بنا بر باورهای سنتی جنوب، ساحل ها و جزیره ها خانه بادها است و هر کس دچار یک ناراحتی شود و بعد از مراجعه به پزشک و گذراندن دوره های درمانی خوب نشود، ممکن است گرفتار یک یا چند باد شده باشد. بادها، با جن به بدن مبتلا راه می یابند. هر باد، یک درمانگر مخصوص دارد و درمانگران را بابا و ماما می گویند. برای رام کردن و به زیر آوردن بادها، مراسم مخصوصی برپا می شود. مراسمی که شبیه آن در آفریقا و هند و کشورهای عربی هم برگزار می شود. بادها اغلب سراغ سیاهان، فقرا و طبقه اجتماعی ضعیف تر می فرایند. مشهورترین بادها، باد زار، باد نوبان، باد مشایخ، باد جن و پری و دیب و غول است. برخی زیر سایه درختان در کمیند و برخی بالای کوه ها و پای برکه ها و باقی، سرگردان در دریاها.

فرد مبتلا را مرکَب یا فرس باد می گویند و یا به زبان سواحلی، په په. برای بادها سفره پهن می نمایند، قربانی می دهند و مراسمی برگزار می نمایند که با کوبیدن دهل و دایره همراه است. باد که به زیر بیاید و به اصطلاح صاف و بینا شود، می تواند از چیزهای ناشناخته خبر دهد و دیگر مرکب خود را آزار نمی دهد. اهل هوا یا شفایافتگان، تا آخر عمر باید اصولی را رعایت نمایند و از محرماتی بپرهیزند. در مراسم اهل هوا، کسان دیگری هم شرکت می نمایند؛ افراد سالمی یا صافی که به اهل عشق معروفند. به عقیده ساعدی، باورهای سواحلی، هندی و عربی با باورهای مذهبی و تصوف درآمیخته و آنچه حاصل شده، رسومات و اعتقادات اهل هوا است.

ساعدی جدا از اینکه بسیاری از سال های عمر خود را صرف نوشتن کرد، تحصیلات روانپزشکی هم داشت. او مدتی در بیمارستان روزبه کار کرد و بعدها مطبی داشت در تهران که به پاتوق نویسندگان و روشنفکران زمانه خودش بدل شد. بنابراین، نوشته ساعدی، مشاهدات یک روانپزشکِ نویسنده از زندگی ساحل نشینان است.

ساعدی بعد از اهل هوا، مجموعه داستان به هم پیوسته ترس و لرز را نوشت. هر چند که رویدادگاه در داستان های ترس و لرز، در جغرافیای رسمی جای به خصوصی ندارد، اما نام شخصیت ها و ابزار و ادوات زندگیشان به علاوه نشانه های دیگر، فضایی ایجاد نموده است که در ذهن خواننده روستایی ساحلی را تداعی می نماید. تجربیات ساعدی هنگام نوشتن کتاب اهل هوا، در داستان های ترس و لرز مشهود است. حتی در یکی از داستان های این کتاب، یکی از اهل هوا، به مَضیف سالم احمد، یکی از شخصیت های داستان می آید. زاهد، یکی دیگر از شخصیت های داستان های ترس و لرز هم دهل و دمام دارد و مهارنماینده بادها است. داستان های ترس و لرز در بی زمانی در جریانند. اهالی، در فضایی بسته، در ترس از حضور بیگانه به سر می برند و در آخر، داستان مردم روستا به سرانجامی نمی رسد و ناتمام رها می شود.

ساعدی در سال های آخر عمرش، در کشوری زندگی کرد که زبانش را نمی دانست و در آن بیگانه بود. عده ای رنج غربت را علت اصلی مرگ ساعدی می دانند؛ مرگی در تنهایی در کنج بیمارستان سن آنتوان.